جان دیویسون راکفلر (John Davison Rockefeller) اولین میلیاردر و ثروتمندترین فرد در تاریخ آمریکا شناخته شده است. او یکی از موفق ترین افراد در حوزه تجارت و کسب و کار است که در صنعت نفت ایالات متحده فعالیت می کرد. شرکت Standard Oil توسط او تأسیس شده است که در زمان اوج خود، 90 درصد از صنعت نفت آمریکا را در اختیار داشت. جان دی راکفلر صنعتگر، تاجر و خیری بزرگ بود.

راکفلر فعالیت کاری خود را از سن شانزده سالگی به عنوان کمک حسابدار آغاز کرد. او تجربه چندین فعالیت تجاری را نیز همراه با برادرانش کسب کرد. راکفلر در نهایت ترجیح داد که به جای فعالیت در صنعت استخراج نفت، در صنعت پالایش نفت فعالیت کند. سپس با کمک چندین فعال دیگر در بازار، اقدام به تأسیس استاندارد اویل کرد که یکی از اولین شرکت های انحصاری در تاریخ آمریکا بود. اما با وجود موفقیت های بسیار، این شرکت در نهایت تجزیه شد.

با افزایش ارزش سهام شرکت های جدیدی که در اختیار راکفلر بود، او به اولین میلیاردر تاریخ کشور ایالات متحده تبدیل شد و 2 درصد از سهام کل سرمایه کشور را در اختیار گرفت. راکفلر همچنین از نفوذ و قدرت خود در صنعت راه آهن نیز استفاده کرد.

جان دی راکفلر با اندرو کارنگی که امپراطوری صنعت فولاد آمریکا را در اختیار داشت همکاری می کرد. در این همکاری، راکفلر تحت تأثیر اندرو کارنگی، به فعالیت های انسان دوستانه تمایل پیدا کرد و در جمع خیرین بزرگ جهان قرار گرفت.

بیشتر بخوانید: زندگینامه اندرو کارنگی

دوران تولد و کودکی

جان دی. راکفلر در هشتم جولای سال 1839 در ریچفورد نیویورک به دنیا آمد. پدر او اوری راکفلر و مادرش الیزا دیویسون نام داشتند. پدر او یک کلاه بردار بود. اوری ادعا می کرد که روشی برای درمان سرطان کشف کرده است و اقدام به مداوای بیماران سرطانی می کرد. او از هر بیمار 25 دلار برای درمان دریافت می کرد. پدر جان مدام در حال مسافرت به شهر های مختلف آمریکا بود. اما مادرش یک مسیحی متعقد بود و تأثیر زیادی بر موفقیت های جان داشت.

الیزا دیویسون به پسرش کار کردن و پس انداز کردن را آموخت. همچنین جان را به کمک کردن به افراد نیازمند تشویق می کرد. جان حدوداً 12 ساله بود که با درآمدی که از کار برای همسایه ها و پولی که از کار کردن در خانه و کمک به مادرش کسب می کرد، توانست 50 دلار پس انداز کند. او این 50 دلار را با پیشنهاد مادرش به یکی از کشاورزان محلی وام داد و در ازای آن سالانه 7 در صد سود دریافت می کرد. این سود برای جان بسیار شیرین بود و بعدها در مصاحبه ای که در سال 1904 با او انجام شده بود گفت:

این تجربه در دوران کودکی به من آموخت که باید پول را به خدمتگزار خود تبدیل کنم و خود در خدمت آن نباشم.

در سال 1851 جان به همراه خانواده به منطقه ای به نام اوِگو (Owego) مهاجرت کردند. جان در مدرسه محلی اوِگو مشغول به تحصیل شد. جان راکفلر دانش آموز متوسطی بود اما از استعداد بسیار خوبی در ریاضیات برخوردار بود و از همین استعداد بعد ها در تجارت نیز بسیار بهره برد. همین استعداد جان در ریاضی سبب شد تا این دانش آموز متوسط در کل دوران تحصیلی چشمگیری داشته باشد.

چند سال بعد خانواده راکفلر به منطقه کلیولند در اوهایو نقل مکان کردند. جان از سال 1853 تا 1855 مشغول تحصیل در دبیرستان بود. در آنجا نیز جان به دلیل استعدادش در ریاضیات مورد توجه قرار گرفت. او با پیشنهاد مدیران و مسئولان دبیرستان مهارت سخنوری را آموخت.

فعالیت های کاری جان دی راکفلر

جان دی. راکفلر اولین فعالیت جدی خود برای کسب درآمد را در سن شانزده سالگی به عنوان یک کمک حسابدار آغاز کرد. او ابتدا برای فراگیری مهارت های مالی و حسابداری به کالج فالسوم (Folsom) وارد شد و آنجا در دوره ای ده هفته ای، حسابداری و مباحث مالی را آموخت.

پدر جان فردی متقلب بود اما به قراردادها و مفادشان اهمیت زیادی می داد. جان اصول اولیه کسب و کار و نوشتن قرار داد را نیز از پدرش آموخت. جان پس از فراگیری مهارت های اولیه کسب و کار و حسابداری، در اوت 1855 برای یافتن شغل حسابداری و منشیگری، در طول یک هفته به تمام کسب و کارهای منطقه کلیولند که در آن زمان هنوز شهری کوچک بود مراجعه کرد. در آن زمان وضعیت کسب و کارها در منطقه کلیولند خوب نبود. او سرانجام در سپتامبر همان سال در شرکتی به نام Hewitt & Tuttle به عنوان کمک حسابدار مشغول به کار شد.

جدیت و علاقه شدید جان به کار، مدیران را تحت تأثیر قرار داد. او صداقت زیادی در کار داشت و به هیچ عنوان اجازه نمی داد تا اطلاعات غلط و آمارهای اشتباه در اسناد حسابداری ثبت شود. او در ازای همان حقوقی که می گرفت، بسیاری از مطالبات شرکت را وصول می کرد. جان، بخش قابل توجهی از همان حقوق اندک را نیز به کلیسا و موسسه های خیریه می بخشید.

جان راکفلر روز به روز در شرکت پیشرفت می کرد و دامنه مسئولیت های او مدام در حال افزایش بود و تا سال 1858 او یکی از افراد کلیدی شرکت به حساب می آمد. فعالیت های مهم مختلفی از جمله برنامه ریزی برای محموله های باری بزرگ و خرید فروش سهام برای شرکت را نیز بر عهده داشت. او دقت بسیار بالایی در خرید و فروش ها داشت و قبل از اینکه اقدامی برای معامله سهام ها بکند، آنها را با دقت فراوان بررسی و مطالعه می کرد. به دلیل دقت و جدیت بالا در کار، موفقیت های راکفلر روز به روز در حال افزایش بود؛ تا حدی که او را به یک فرد شناخته شده بین کسب و کارهای منطقه کلیولند تبدیل کرد.

در سال 1859، درست چند ماه قبل از اینکه راکفلر بیست ساله شود، اولین شرکت خود را با همکاری یکی از همسایه هایش به نام ماری کلارک با سرمایه اولیه دوهزار دلار از طرف هریک از شرکا تأسیس کرد. آنها نام شرکت را Clark & Rockefeller گذاشتند.

شرکت آنها بر روی محصولات مختلفی مانند گوشت، علوفه، غلات و سایر محصولات مشابه سرمایه گذاری می کرد. شرکت کلارک و راکفلر در سال اول موفق شد سودی بالغ بر 4400 دلار کسب کند. آنها در سال دوم توانستند سود شرکت را به 17 هزار دلار افزایش دهند.

رقابت در بازار اینگونه محصولات در آن سالها بسیار سخت و تنگاتنگ بود. بخش قابل توجهی از موفقیت هایی که شرکت توانست کسب کند؛ به دلیل مهارت های جان راکفلر در کسب و کار بود.

سرمایه گذاری جان دی. راکفلر بر روی مواد غذایی یک دوران اوج و یک دوران افول داشت. شرکت او در زمان آغاز جنگ داخلی آمریکا رشد بسیار مثبتی داشت. قیمت غلات به شدت افزایش می یافت و شرکت راکفلر که درآمدش را از راه کمیسیون خرید و فروش کسب می کرد، بدون تأثیر گرفتن از نرخ تورم، جریان ثابت درآمد او را حفظ کرد. او در سالهای دهه 1860 متوجه شد که سرمایه گذاری بر روی غلات در حال افول است. او دریافت که با ورود صنعت راه آهن، مواد غذایی به راحتی جابجا می شود و اگر تصمیم جدیدی نگیرد، شرکتش به سرعت مزیت رقابتی خود را از دست خواهد داد.

ورود به صنعت نفت

جان دی. راکفلر شخصیتی بود که تصمیماتش بر پایه محاسبات دقیق استوار بود و هیچگاه کاری را از روی حدس و گمان انجام نمی داد. او پس از بررسی های فراوان به این نتیجه رسید که با توجه به موقعیت جغرافیایی مناسب کلیولند و دسترسی به ابزارهای متنوع حمل و نقل، ورود به حوزه تأمین مواد اولیه ی صنایع، تجارتی پر سود خواهد بود. راکفلر آینده روشن و موفقیت خود را در صنعت نفت دید. زمانی که او تصمیم گرفت فعالیت خود را در صنایع نفتی آغاز کند، این صنعت بسیار نوپا بود و دوران جوانی خود را می گذراند. او در نهایت در سال 1863 با تأسیس شرکتی به نام Andrews, Clark & Rockefeller رسماً فعالیت خود را در صنعت نفت آغاز کرد.

ساموئل اندروز در صنعت پالایش نفت تجربه خوبی داشت. کلارک نیز برادرانش را به شرکت جدید وارد کرد. یکی از عوامل موفقیت شرکت آنها در این دوران، راه اندازی خط آهن Atlantic & Great Western بود. این خط آهن از کلیولند عبور می کرد.

راه آهن Atlantic & Great Western بین مناطق مهم آمریکا ارتباط برقرار کرد. از جمله مناطق مهمی که این راه آهن از آنجا عبور می کرد می توان به نیویورک، فرانکلین و منطقه نفت خیز تیتوس ویل اشاره کرد. هنگامی که این خط راه آهن احداث شد، بین منطقه کلیولند و نیویورک دو مسیر ارتباطی ایجاد شد. این مسیرها سبب شدند تا این دو منطقه نسبت به پیتسبورگ دارای مزیت رقابتی بیشتری باشند.

جان راکفلر از جمله کارآفرینانی بود که از اتلاف وقت و انرژی پرهیز می کرد. او بیشتر تمرکز خود را بر روی پیشرفت کسب و کارش در صنعت نفت معطوف می کرد. او رمز موفقیت را در اصلاح جزئیات کسب و کار می دانست. او تلاش می کرد با گسترش بخش های کوچک کسب و کار خود، کارایی کسب و کارش را افزایش دهد. این دیدگاه وی سبب شد تا او در شرکت خود بخشی برای تولید تجهیزات و امکانات لازم برای استخراج و پالایش نفت اختصاص دهد. او در شرکت خود دستگاه های حفر چاه، لوله های انتقال و حتی بشکه نیز تولید می کرد. راکفلر حتی برای جابجایی مواد اولیه نفتی، اسب و واگن اختصاصی خریداری کرد. این سبک از مدیریت به ادغام عمودی شهرت دارد.

جان راکفلر در سال 1865 زمانی که تنها 24 سال داشت، به دلیل اختلافی که با شرکایش بر سر مدیریت هزینه ها داشت، تصمیم گرفت تا کنترل بیشتری بر کسب و کار نفتی خود داشته باشد. او اعتقاد داشت که برای توسعه کسب و کار نیاز است تا هزینه ها و مخارج بیشتری صورت بگیرد که شرکای او با این موضوع مخالف بودند. به همین منظور تصمیم گرفت تا با پرداخت مبلغ 72 هزار و 500 دلار سهم برادران کلارک را خریداری کند. او پس از خرید سهم برادران کلارک، مبلغ زیادی قرض گرفت و آن را به سرمایه خود افزود. سپس کل سرمایه و سودش را برای رشد و توسعه شرکت هزینه کرد. او همیشه تلاش می کرد تا در تمام جنبه های کسب و کارش رشد و توسعه ایجاد کند.

راکفلر و راه اندازی Standard Work

پس از جدایی راکفلر از برادران کلارک، برادر او ویلیام راکفلر در سال 1866 به شرکت ملحق شد. آنها با کمک یکدیگر پالایشگاه Standard Work را در شهر کلیولند ساختند. سپس دفتری برای انجام کارهای اداری شرکت در نیویورک ثبت کردند و ویلیام راکفلر مدیریت آن را بر عهده گرفت. دفتر نیویورک عمدتاً بر روی فرآیندهای صادرات نفت تمرکز داشت.

مدتی بعد فردی به نام هنری ام. فلگلر به شرکت آنها اضافه شد. او از زمان تجارت غلات با جان راکفلر آشنا بود. در دهه 1860 دفتر آنها در یک ساختمان قرار داشت. فلگلر بعدها به تجارت چاه نمک مشغول شد که نتیجه ای جز ورشکستگی برای او دربر نداشت. سپس به تولید بشکه های نفت در کلیولند مشغول شد. پس از شراکت فلگلر در شرکت راکفلر، شرکت به Andrews & Flagler Rockefeller, تغییر نام داد. عموی فلگلر نیز در رشد و توسعه شرکت نقش داشت. او بدون فعالیتی جدی، در شرکت سرمایه گذاری می کرد.

ورود سرمایه های جدید به شرکت راکفلر و شرکایش کمک کرد تا شرکت آنها به سرعت رشد کند به گونه ای که در سال 1868 شرکت آنها به بزرگترین پالایشگاه نفت در جهان تبدیل شد. آنها برای دستیابی به بالاترین درآمد ثابت و تضمین شده در صنعت نفت تصمیم گرفتند تا جای ممکن به گسترش کسب و کار خود بپردازند. بدین منظور تلاش کردند تا بالاترین بهره‌وری را از ضایعات تولید شده داشته باشند. در آن سالها علم پالایش نفت به اندازه امروز پیشرفت نکرده بود و تجهیزات لازم برای این کار، پیچیده و گران قیمت نبودند. برای همین افرادی متوسط با سرمایه هایی در حدود ده تا پنجاه هزار دلار به راحتی می توانستند پالایشگاه تأسیس کنند. رقابت کمتر بود و موانع کمتری نسبت به امروز بر سر راه سرمایه دارها قرار داشت.

امکان ورود راحت سرمایه‌گذاران به صنعت نفت، با رشد و سقوط زیاد رقبا همراه بود. بدین منظور راکفلر و فلگر برای اینکه به کسب‌وکارشان استحکام و قدرت بیشتری ببخشند، بسیار جدی به دنبال توسعه آن بودند. آن‌ها در ابتدا پالایشگاه‌های بسیار بزرگ و مجهزی را با بهترین مواد اولیه ساختند. سپس از امکاناتی که برای تولید بشکه و دیگر ملزومات موردنیاز برای پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی در اختیار داشتند استفاده کردند. آن‌ها با اتکا بر امکاناتی که داشتند، توانستند صرفه‌جویی زیادی در فرآیند تولید داشته باشند. همچنین راکفلر و فلگر تصمیم گرفتند؛ تمامی تجهیزات لازم برای پالایش و پخش نفت را نیز خودشان تولید کنند.

خط راه‌آهن کلیولند موقعیت ویژه‌ای را برای کل شرکت‌های فعال در حوزه نفت این منطقه به وجود آورده بود. عبور دو خط آهن از این منطقه سبب شده بود تا همان‌طور که قبلاً هم اشاره شد، کلیولند نسبت به پیتسبورگ برتری داشته باشند. شرکت‌های راه‌آهن همچنین همکاری نزدیکی با فعالان در حوزه نفت داشتند و این به سود کل شرکت‌های منطقه بود. شرکت راکفلر به لطف در اختیار داشتن پالایشگاه‌های مجهزی که ساخته بود، مواد اولیه لازم و مزیتی که خط راه‌آهن در منطقه به وجود آورده بود، رشد و پیشرفت سریعی را در این حوزه تجربه کردند.

تأسیس شرکت استاندارد اویل

راکفلر پس از گسترش کسب‌وکار خود در صنعت نفت و آشنایی با جنبه‌های مختلف این حوزه، تصمیم گرفت تا شرکتی بزرگ و جامع را در این زمینه تأسیس کند. او در سال 1870 اقدام به تأسیس شرکت Standard Oil در اوهایو کرد. در شرکت جدید راکفلر مالکیت 30 درصد و برادرش ویلیام 13.34 درصد را در اختیار داشتند. شرکای دیگر نیز هرکدام به ترتیب هنری فلگلر 16.67 درصد، ساموئل اندروز 16.67 درصد، استفن هارکنس 13.34 درصد و اُبی جنینگز 10 درصد از مالکیت شرکت را در اختیار داشتند. در این دوران 10 درصد از کل کسب‌وکار نفت در سیطره شرکت استاندارد اویل قرار داشت.

راکفلر در این دوران از اوضاع حاکم بر حوزه نفت ناراضی بود و اعتقاد داشت صنعت نفت دچار هرج و مرج شده است. دلیل آن هم این بود که چون هزینه ورود به حوزه پالایش و پخش نفت آسان بود، شرکت های کوچک و متوسط زیادی در این حوزه تاسیس شدند و این شرکت ها برای ماندن در بازار و رقابت، گاهی قیمت های خود را حتی از هزینه تولید نیز پایینتر می آوردند. این اقدام گاهی به شرکت های بزرگی چون استاندارد اویل نیز ضربه می زد. جان دی.راکفر نیز تصمیم گرفت تا با این شرکت ها به مقابله بپردازد.

راکفلر راه‌حلی که برای پایان دادن به این هرج‌ومرج‌ها در سر داشت، خرید و ادغام شرکت‌های کوچک و متوسط بود. او با این کار از کاهش قیمت و افزایش بی‌رویه تولید جلوگیری می‌کرد. او معتقد بود که وجود چند شرکت بزرگ و قدرتمند با ساختار عمودی بهتر از تعداد زیادی شرکت متوسط و رو به پایین است. این دیدگاه که در آن سال‌ها توسط راکفلر در صنعت نفت به سایر بخش‌ها و حوزه‌های دیگر صنعت سرایت کرد، با استانداردهای کنونی رقابت در کسب‌وکار مطابقت ندارد.

راکفلر تصمیم به ترکیب همه شرکت‌های پالایش نفت و تأسیس شرکتی بزرگ و قدرتمند گرفت. او به‌منظور در دست گرفتن رهبری حوزه صنعت نفت، برنامه‌ریزی دقیقی انجام داد. جان دی. راکفلر در سال 1871 برنامه خود را اجرائی کرد. در این سال تمام بانک‌های بزرگ منطقه کلیولند به استاندارد اویل ملحق شدند و از راکفلر در جهت توسعه برنامه‌اش حمایت کردند. در حقیقت تصمیم جدی راکفلر برای سامان دادن به اوضاع حوزه پالایش نفت با حمایت بانک‌ها همراه شد و او توانست برنامه جامع خود را عملی کند. البته سند مکتوبی از برنامه راکفلر وجود ندارد اما سی سال بعد راکفلر و شریکش از برنامه‌شان برای فرمانروایی در صنعت نفت پرده برداشتند.